Zaralı Halil Söyler; 1930-1960 yılları arasında Zara'yı, Zara'nın dışında tanıtan ender simalardan biridir. Plaklarında, konserlerinde ve yöre sanatçısı olarak davet edildiği radyo yayınlarında yine sanatçı arkadaşlarını ziyarete gittiği yöreler olan Diyarbakır, Urfa ve Malatya gibi sahneye çıktığı her yerde kendi isminden önce ZARA adını kullanmıştır. TRT de icra edilen her türküsünde Zaralı Halil'den derlenmiştir ibaresi, Zara adını ülke genelinde tanıtan bir ibare olmuştur. Yaktığı Türküleriyle Zara'yı Türkiye'nin müzik haritasına koyan Zaralı Halil Söyler olmuştur.

Zaralıların radyodaki türkü programları sırasında defalarca 'İşte Halil Emmi'nin Türküsü!' diye birbirlerine hatırlatmalarına sebep olan Halil Söyler, Zara'nın yetiştirdiği en meşhur şahsiyetlerden birisidir.

Asıl adı Halil İbrahim Söyler olan Zaralı Halil Söyler 01.07.1907 Yenicami Mahallesi Sivas/Zara doğumlu. Baba adı; Halil, ana adı Ümmühan'dır.

Zaralı Halil zayıf bir çocuk olarak dünyaya gelir. Ömür boyu yakasını bırakmayan bu çelimsizlik nedeni ile 'İnce Halil' olarak da bilinmiştir. Önce annesini, sonra da babasını kaybedince on dört yaşında Sivas'ta Yetiştirme Yurdu'na yerleştirilmiş, burada bağlama çalmayı öğrenmiştir.

Müzik formasyonunda Sivaslı Hafız Halıd, Feryadi Hakkı ve Divrikli Nuri (Üstünses) önemli rol oynamışlardır. Daha sonra ustalık zamanında devrinin diğer ünlü isimleri Malatyalı Fahri, Erzincanlı Şerif ve Diyarbakırlı Celal ile meşk etmiştir. Odeon plaklarına okuduğu ilk eser, Celal Güzelses'in 'Kara Gözler' adlı hoyratıdır.

Halil Söyler, farklı musiki anlayışıyla karşımıza çıkar. Müziklerini ince saz dediğimiz enstrümanlarla dile getirmiş, oldukça popüler olmuştur. Okuduğu türküler, o dönemin belli isimleri Diyarbakırlı Celal Güzelses, Malatyalı Fahri Kayahan ve Urfalı Hacı Baki Yurtsever'in okumuş oldukları türkülerle aynı tarzda olmuş, aralarında büyük etkileşim olmuştur. Urfalı Mukim Tahir 'Ayağında Kundura' isimli türküyü okurken, Zaralı Halil aynı ezgilerle 'Ağalın Altı Kenger' isimli türküyü okumuştur.

Zaralı Halil'in eserlerini radyoda Neriman Altındağ, Nermin Yapar ve Zehra Bilir gibi sanatçılar icra etmişlerdir.

Zaralı Halil 15 Ocak 1964 yılında 57 yaşında geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etmiş, Zara Demirsırık mevkiinde ki Küçükköprü Başı'ndaki kabristana defn edilmiştir. Zaralı Halil, eşi Kamer Hatun ve Ümmü Gülsüm, Birsen, Savaş, Sevda, Uygun, Gülsen, Görsen, Şemsi ve Gülenaz olmak üzere 6 kız, 3 erkek toplamda dokuz çocuğunu geride bırakmıştır.

Zaralı Halil'in 6 kızından 2'si; Ümmü Gülsüm ve Gülsen, erkek çocuklarından 3'üde; Savaş, Sevda ve Uygun babalarının o has belleklerimizde yer edinen Zara türkülerini okumuşlardır. Söyler ailesinin erkek çocuklarının büyüğü olan Savaş Söyler 1979 yılında Türküola'nın İstanbul'daki Unkapanı kayıt stüdyosunda kaset doldurup Zaralı Savaş Söyler adıyla Almanya'da Türküola - made ın germany baskılı kaset çıkarmıştır. Müzik eseri sahiplerinin hak ve çıkarlarını en etkin şekilde korumak ve bu eserlerden elde edilecek hakları eser sahiplerine kazandırmak amaçlı faaliyetlerde bulunan Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği MESAM Üyesi olan 2014 yılının 26 Haziran’ında kalp krizi sonucu vefat eden Sevda Söyler'in de besteleri vardır. Babası Zaralı Halil 'e olan ses benzerliğiyle bilinen ve 1981 yılında Sivas-Zara arası karayolunda geçirdiği trafik kazasında hakkın rahmetine kavuşan Uygun Söyler'in de babasının türkülerinden okuduğu ses kayıtları mevcuttur. Babalarından evlatlarına ve torunlarına geçen o sanatçı tarafıyla çocukları ve torunları festivallerde, Sivas ve Zara gecelerinde babaları ve dedeleri Zaralı Halil'e ait Zara türkülerini yorumlamaktadırlar.

8 kız, 13 erkek olmak üzere toplamda 21 torunu olan Zaralı Halil Söyler'in 1 kız, 4 erkek toplamda 5 torunundan; Hakan, Ergün, Sercan ve Emine dedelerinin türkülerini icra etmektedirler. Yakın zamanda kalp krizi geçirerek hayatını kaybeden Doğan’da dedesi Zaralı Halil Söyler'in türkülerini okumaktaydı.

Söyler ailesinin hiçbir ferdi müzik eğitimi almadan Allah vergisi sesleriyle repertuarlarında ki Halil Söyler türkülerini kendilerine has yorumlamaktadırlar. Zaralı Halil'in torunlarından müzisyenlik yapan Hakan Dönmez; müzik aletlerinden cümbüş, klarnet ve keman çalıp, söylemekte, yine dedesi Halil Söyler ve babası Uygun Söyler tarzında okuyan Ergün Söyler'de saz çalmaktadır. Diğer bir torunu Sercan Söyler saz çalıp, söylemekte, kalp krizi sonucu yaşamını yitiren Doğan'da hem bağlama çalıp, hem de söylemekteydi. Zaralı Halil'in, 8 kız torunundan yalnızca Emine İçoğlu dedesinin türkülerini okumaktadır.

Yaklaşık 70 yıl öncesi Sahibinin Sesi, Odeon ve Şençalar marka 35 adet 78 devirli taş plak çıkaran Zaralı Halil Söyler, vefatından 38 yıl sonra Şubat 2002 tarihinde 22 eserden oluşan CD ve kaset olmak üzere, müzikal ve sanatsal anlamda eşsiz bir alt yapıya sahip Kalan Müzik tarafından albümleri çıkarılmıştır.

Böylelikle; TRT Ankara Radyosu THM Sanatçısı araştırnacı - derlemeci Kubilay Dökmetaş'ın, Zaralı Halil Söyler'e ait taş plakları ve eski ses kayıtlarının bulunduğu arşivlerinden faydalanılarak bilgisayar yardımı ile bu materyallerin temizlenip, taş plaklardan kasetlere, CD'lere ve bilgisayar destekli mp3'lere aktarılmasıyla daha net seslerin dinlenebildiği albümler, koleksiyonerlerin ve günümüz müzikseverlerin beğenisine sunulmuştur.

Bir dönem gramofondan taş plak dinleyenler, taş plağın o cızırtılı ve hışırtılı seslerini bilirler. Şimdilerde çalınması, üretilmesi ve dinlenilmesi oldukça zahmetli olan teknolojinin gelişmesiyle birlikte kullanımdan kalkan taş plakları, tutkunları tarafından arşivlenirken, koleksiyonercileri tarafından aranıp da bulunamayan Taş plak döneminin en önemli sanatçılarından Zaralı Halil Söyler'in siz müzikseverler gramofon iğnesinin plak arasındaki sürtünme etkisi ile ses çıkaran cızırtısıyla beraber o yanık sesinden taş plaklarını hiç dinledi mi?.. Yok dinlemedim, gramofon denen müzik çalarınıda görmedim, bilmem, kasetlerini teyipden, mp3'lerini dijital ve CD çalarlardan yine o gür sesini radyolardan ve televizyonlardan dinledim diyenlerden isen hem şanslısın hem de çok şansızsın... Şanslısın ki Halil Söyler gibi çok önemli bir sesi dinlemişsin, şansızsın Zaralı Halil Söyler'i taş plaklarından gramofondan dinlememişsin! 

Çarşamba, 17 Ekim 2018 / Çarşamba, 15 Ocak 2020 / Cuma, 15 Ocak 2021 / Cumartesi, 15 Ocak 2022

Pazar, 15 Ocak 2023 /  Pazartesi, 15 Ocak 2024

.

yakup kadri bozalioğlu  |  araştırma